[ Pobierz całość w formacie PDF ]
niem. Praktikabel, ang. prakticable) przystawki sceniczne, np. schody, ganki, góry itp. ; ferm (od fr. ferme)
67/103
6. Socjolekty i idiolekty w historii polszczyzny
część dekoracji przed samym horyzontem, najczęściej przedstawiająca góry, służąca do zakrycia styku ho-
ryzontu z podłogą ; makiete (od fr. maquette) model dekoracji wykonany w pewnej skali .
Z języka włoskiego i francuskiego przejęliśmy niektóre nazwy osób związanych z teatrem, np.: artysta
(od fr. artiste, ze śr.- łac. artista); komediant (od włos. commediante, aktor ): reżyser (fr. rgisseur); sufler (fr.
souffleur, od souffler szeptać, podpowiadać ); dekorator (od fr. dcorateur); modelator (od włos. modellato-
re) pracownik techniczny teatru wykonujący modelowane w tekturze partie dekoracji, rzezby, rekwizyty (np.
jabłka, żyrandole) ; dramaturg (od fr. dramaturge, z gr. dramatourgos); statysta (włos. statista); dubler (fr.
doubleur, od doubler podwajać ) aktor grający tę samą rolę na przemian z drugim aktorem ; klakier (fr. cla-
queur klaskać ); klaka (z fr. claque); antreprener (fr. entrepreneur przedsiębiorca teatralny od entreprendre
przedsiębrać ) impresario (włos. impresario antreprener ).
Jeśli idzie o techniczną stronę przestawienia, o bardziej złożoną konstrukcję zaplecza scenicznego,
zaznacza się tu wpływ języka niemieckiego. Podobnie jak w innych dziedzinach tak i w teatrze nazewnictwo
urządzeń technicznych, maszynerii jest pochodzenia niemieckiego ; np.: sztanga (od niem. Stange) wyciąg
w postaci metalowej rury przytwierdzonej do kabli lub sznurów przeciągniętych przez bloki znajdujące się
nad sceną . Wyciągi służą do zawieszenia dekoracji, kurtyn, prospektów (niem. Prospekt od łac. prospectus
widok ); cyklorama horyzont półokrągły, biegnący dookoła sceny, zamykający ją z tyłu ; szprajsa (niem.
Spreitze) podpórka służąca do podparcia stojącej pionowo dekoracji ; łata (niem. Latte) określenie przyjęte
w teatrze na listwę drewnianą ; kroksztyna (od niem. Kragstein kroksztyn ) konstrukcja z łat drewnianych o
formie trójkąta prostokątnego (u góry znajduje się uchwyt do dekoracji, u dołu obciąża się kroksztynę cięża -
rem); podest (niem. Podest, od łac. podium stopień, podstawa , z gr. podion, od pous, dop. podos noga )
szerokie schody tworzące podwyższenie, ustawione na scenie teatralnej zwykle dla chóru ; fundus (niem.
Fundus, z łac. fundus) prefabrykowane elementy (jak np. ściany, drzwi, okna, kolumny itp.), z których budu-
je się dekoracje teatralną ; kaszerunek (od niem. kaschieren, z fr. cacher) wypchanie jakiejś formy, dla po-
grubienia, watą lub sianem (kaszeruje się brzuchy dla pogrubienia aktorów, draperie o utrwalonych, bryło-
watych fałdach.
Z języka niemieckiego przejęliśmy też niektóre nazwy osób związanych z teatrem np. maszynista (od
niem. Maschinist, fr. machiniste), specjalista obsługujący maszynę teatralną, a zwłaszcza zajmujący się
ustawieniem dekoracji ; lożmajster wozny teatralny otwierający loże.
s. 18-22
68/103
8. Kształtowanie się polskiego systemu onomastycznego
7. Geneza i rozwój słownictwa polskiego
Bogdan Walczak
Wpływy francuskie w polszczyznie epoki oświecenia,
Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk,
Wydz. Filolog.-Filozof. nr 96.
W dziejach polsko-francuskich kontaktów językowych czasy stanisławowskie stanowią bardzo ważne
ogniwo. Communis opinio historyków polszczyzny upatruje w nich okres, kiedy fala francuszczyzny zalewa-
jąca język polski osiąga swój punkt kulminacyjny. Opinia ta opiera się jednak, jak się zdaje, przede wszyst-
kim na świadectwach z epoki - głosach obrońców czystości polszczyzny, reagujących na dokonywające się
procesy często subiektywnie i emocjonalnie, a z natury rzeczy pozbawionych perspektywy czasowej, nie-
zbędnej dla sformułowania spokojnej i wyważonej oceny. Alarmistyczny ton ówczesnych wypowiedzi miło-
śników polszczyzny nie znajduje na ogół potwierdzenia w lekturze pisarzy stanisławowskich. (...) Charakte-
rystyczne jest też, że W. Doroszewski w swojej pracy o zapożyczeniach francuskich w języku polskim przy-
tacza ich bez porównania więcej z w. XIX niż z epoki stanisławowskiej (choć ustalenia chronologiczne auto -
ra mogą mieć tylko ogólnie orientacyjne znaczenie) (W. Doroszewski, La langue franaise en Pologne, Re-
vue des Etude Slaves XIV (1934). W każdym razie już z tego widać, że sprawa jest o wiele bardziej złożona,
niżby się to wydawało na pierwszy rzut oka, i że zagadnienie siły i zasięgu wpływów francuskich w polsz -
czyznie drugiej połowy XVIII w. wymaga szczegółowych badań.
Podstawowym zródłem leksykograficznym dla polszczyzny epoki Oświecenia jest Słownik Lindego i
od niego trzeba było zacząć poszukiwania. Ich wyniki są interesujące i wyznaczają kierunki dalszych badań.
Linde odnotował w swoim słowniku ponad 800 wyrazów zapożyczonych z francuskiego. Trzeba stwierdzić,
że liczba ta (...) jest z pewnością spora, sama z siebie jednak niewiele jeszcze mówi, dopiero bliższe przyj -
rzenie się zródłom tych galicyzmów w Słowniku Lindego prowadzi do określonych konstatacji. Okazuje się
mianowicie, że niemal wszystkie pochodzą albo z komedii doby stanisławowskiej (...), albo nie są opatrzone
żadnymi przykładami, a zatem zaczerpnięte z mowy potocznej. W ten sposób Słownik Lindego jest pierw-
szą podstawą sugestii, że wpływy francuskie w epoce Oświecenia zaznaczyły się przede wszystkim w ów-
czesnym języku mówionym.
Takie przypuszczenie kieruje uwagę na komedię i dramę stanisławowską, która wg opinii monografist-
ki zagadnienia - J. Węgier (...) w znacznej mierze zarejestrowała język potoczny, mówiony, język szerokich
[ Pobierz całość w formacie PDF ]